Schaduw wordt licht in Charleroi

Als er één Waalse stad het onderwerp van clichés is, dan wel Charleroi. Haar schaduwkant – de angsten van een stad die slachtoffer is van haar economische neergang – is maar al te bekend. Nochtans bloeien op deze sombere resten de vrolijke bloemen van creatie, cultuur en vernieuwing. Zij maken van de stad een verplichte stopplaats – van Edin tot Rockerill, van Charleroi Danses tot het Museum van de Fotografie – zó origineel is het artistieke en creatieve aanbod er.
Wanneer we Charleroi naderen lijkt de omgeving van de eerste Waalse stad niet bepaald aanlokkelijk. De ronde punten volgen elkaar op, de mistroostige winkelgevels zijn er maar al te vaak 'over te nemen'. In de verte lacht Charleroi Expo ons welgemutst door het grauwe landschap toe onder het motto “bisous, m'chou.” Duisternis, warmte. Het verleden weegt, maar de wil om vooruit te gaan spat ervan af. Al onze gesprekspartners zeggen het ons onomwonden: de stad van de Carolo's gaat nog altijd gebukt onder een slecht imago - een mengeling van nostalgie naar een groots industrieel verleden, van veelzeggende cijfers over de economische activiteit, van buurten die wachten op renovatie, en van oude casseroles, de beruchte affaires uit 2005 en 2006. Maar de stad onderscheidt zich ook door de kranen die zowat overal boven de gebouwen uit torenen. De stad verandert – onder meer stedenbouwkundig –, beweegt én vindt zichzelf opnieuw uit. De symbolen van zoveel daadkracht worden steeds meer erkend: Charleroi Danses, bijvoorbeeld, schittert dankzij haar status van Centre chorégraphique de la Fédération Wallonie-Bruxelles. Het voormalig Ballet royal de Wallonie heeft zich onder de impuls van Frédéric Flamand toegespitst op de hedendaagse dans. Het gaat telkens om sterke keuzes, bekroond door talrijke internationale partnerships en door langverwachte rendez-vous zoals de Biënnale. “We zijn gevoelig voor de banden die onze evenementen met de stad hebben,” zegt Vincent Thirion, sinds 2006 algemeen intendant en artistiek directeur van Charleroi Danses, met zichtbare trots. “We willen meer bepaald in de stedelijke milieus aan de slag gaan. Die zijn er in Charleroi te over. Het is des te beter als we als uitstalraam voor onze plaatselijke savoir-faire dienst kunnen doen. Kijk maar naar ons logo, dat vernieuwd is door Dirty Monitor – met videomapping in drie dimensies. Het gaat om artiesten van bij ons met een internationaal palmares.” Als een stad kunstenaars aantrekt, dan betekent dit dat ze lééft. “Een Biënnale levert behalve artistieke topprestaties ook zowat 500 extra overnachtingen op.”

“Als de hemel boven Berlijn”

Als kenner van het artistieke leven in Charleroi raadt Vincent Thirion “culturele initiatieven die haar helemaal eigen zijn” aan. “Ik wil het dan hebben over muziek - met een hiphopscene die in de lift zit – en over culturele ruimtes die in België echt ongezien zijn – zoals Rockerill en Vecteur, om er maar twee te noemen. Rockerill is een unieke plaats die me doet denken aan het bruisende culturele leven van Berlijn uit de jaren 80 en 90. Je kan er verrassende en alternatieve expressievormen ontdekken, die overigens meer en meer volk van buiten de stad zelf lokken.” Rockerill werd opgericht op een site van ontmantelde hoogovens. De vzw heeft de site een nieuw leven geschonken als stedelijk centrum voor culturele, pop- en alternatieve culturen. “Rockerill is een absoluut magische plaats, die de underground- en alternatieve scene van Charleroi een podium biedt, meer bepaald voor rock en elektronische muziek,” zegt Thomas Castro. Deze 24-jarige geboren en getogen Carolo zwalpte eerst in de communicatie rond vooraleer hij zich aansloot bij Slidenjoy, een IT-project dat op en top Carolo is en wordt gedragen door een crowdfundingplatform voor kickstarters. “Als liefhebber van fotografie inspireert dit soort plaatsen me, net zoals al mijn wandelingen in de stad. Sommige plaatsen kan je als troebel omschrijven, maar evengoed verbergen die meer dan eens inspirerende, storende elementen.”

Thomas Castro is niet de enige die er zo over denkt. Charleroi Adventure biedt helemaal in de geest van de imaginaire voedingsbodem van de 'urban jungle' een 'safari' aan. Die speelt volop de kaart uit van de lelijke maar onbekende én spannende stad, dat alles met een flinke korrel zout. Het is allemaal een kwestie van standpunt. De hoofdstad van Henegouwen lijkt alleszins meer en meer nieuwsgierige blikken te trekken. Zouden zij voorbij de clichés van de allereerste, oppervlakkige indrukken kijken? Daarin ligt de uitdaging voor wie zich door Charleroi wil laten 'voeden'. De artistieke aantrekkingspolen ontbreken alvast niet. Zij doen dienst als trampoline voor onverwachte ontdekkingen: we onthouden het Museum van de Fotografie, waarvan de bekendheid tot ver over onze landsgrenzen reikt, Eden, een oud theater uit het stadscentrum dat zich ontpopt heeft tot een regionaal cultureel centrum voor de wijde omgeving van Charleroi, het Palais des Beaux-Arts, het Théâtre de l'Ancre. Het Theater van het Anker wil, zoals zijn naam al laat vermoeden, in nauw contact staan met de stad en haar inwoners. Het is een rode draad in de filosofie van de talrijke plaatselijke actoren.

Postindustriële mazzel

Net het verleden is misschien wel een van de belangrijkste schatten van Charleroi. Denk dan niet aan het zoveelste 'historische' stadscentrum met talloze souvenirwinkeltjes. Hoop ook niet op een zogenaamd karaktervolle toeristische plaats die haar naam alle eer aandoet om bezoekers aan te trekken. Charleroi put haar kracht uit haar lege plekken, uit haar braakland. “Het is een stad van het mogelijke,” stelt Vincent Thirion.

Pierre-Olivier Rollin zegt als directeur van BPS22, het provinciaal museum voor hedendaagse kunst in de benedenstad, net hetzelfde. “Charleroi is verloederd door haar industriële teloorgang en door haar hersenvlucht – te wijten aan het gebrek aan een universitaire campus. Maar de stad dankt daar tegelijk haar potentieel en een deel van haar culturele rijkdom aan. Talrijk zijn de braakliggende terreinen, magazijnen en fabrieken die nieuwe investeringen verdienen. Zulke plaatsen hebben een ziel. De actoren uit de culturele wereld eigenen hun zich beetje bij beetje toe. Er is zelfs sprake van een vastgoedspeculatie in Charleroi, omdat de prijzen er echt wel lager liggen dan in de andere grote Belgische steden. De afgelopen jaren heeft de stad een dynamiek hervonden onder impuls van, onder anderen, burgemeester Paul Magnette, die jong en charismatisch is. Hij heeft goed begrepen dat hij de culturele kaart voluit moest trekken omdat de economische troeven ontbreken en de roem als de sporthoofdstad van Wallonië verbleekt is.” De stad had vroeger een verhouding met haar erfgoed die ietwat “nostalgisch was, alsof ze terugblikte op een gouden tijdperk, zonder te kunnen overschakelen op iets nieuws,” voegt Pierre-Olivier Rollin daaraan toe. “Maar nu verandert dat alles in positieve zin.” Charleroi vindt zich bovendien opnieuw uit via haar stedenbouw en architectuur. Een voorbeeld van die stadsrenaissance is het nieuwe politiekantoor van Jean Nouvel. Dit nieuwe stedelijk symbool inspireert nieuwe projecten, zoals de toekomstige Quai de l'image. Op het huidige Quai de Brabant zal het zich in de benedenstad verankeren als een nieuwe publieke ruimte die film, videospelletjes en digitale kunsten mengt. In dit project staan kunst en cultuur “uit de buurt” eens te meer centraal, met bioscoopzalen, kunstenaarsverblijven, galerijen, een platform voor videospellen en een brasserie met concertruimte... De architectuur speelt een hoofdrol in de aantrekkingskracht van Charleroi. “Ze is de eerste Waalse stad met een eigen Bouwmeester,” zegt Pierre-Olivier Rollin. “Georgios Maillis heeft de macht en de middelen om een gezamenlijke en harmonieuze stadsplanning te ontwikkelen: dat is een belangrijke nieuwe fase in de duurzame vernieuwing van de stad.”

Menselijke warmte

Didier Colart woont sinds 15 jaar in Charleroi. Als “geadopteerde Carolo” leidt hij Dico.be, een bureau dat een team van meer dan tien medewerkers verzamelt rond meerdere disciplines, waaronder beeldcommunicatie. Didier Colart draagt meerdere petjes. Als man van vele seizoenen bedacht hij een versie van Monopoly “speciaal voor Charleroi”. Voor volgend jaar heeft hij nog een spel op stapel. Hij stelt vast dat de stadsidentiteit aan de oevers van de Samber een positieve evolutie doormaakt. “Daar ben ik op en top zeker van,” zegt hij. “Maar het was niet altijd zo. Er was een tijd dat ik liever ook een beroepsadres in Brussel aanhield, om me voor te stellen onder de noemer Charleroi-Brussel. Ik twijfelde om me bij mijn presentaties tot Charleroi te beperken. Achteraf bekeken was dat idioot. Nu kijk ik er zéker niet langer zo tegenaan: integendeel, zelfs.”
De anekdote van Didier Colart doet een beetje denken aan het verhaal van de plaatselijke luchthaven, die meer en meer de voorkeur geeft aan de titel 'Luchthaven van Charleroi' ten nadele van 'Brussel-Zuid'. Achter de schermen van de hervonden trots waarderen zowel rasechte Carolo's als eenvoudige bezoekers de vriendelijkheid van de Carolo's. “Charleroi is een stad die graag lacht en ontvangt en mensen met elkaar verbindt,” zegt Thomas Castro. “De stedelijke aperitiefuurtjes behoren tot de beste in hun genre. Ze zijn razend populair én zijn de best denkbare remedie tegen de clichés van een stad die zogezegd blijven hangen is. De menselijke warmte van Charleroi is een enorme troef voor ontdekkers van de stad en voor netwerkers, zeker op beroepsvlak.” Hij spreekt uit ervaring, als fan van co-working. “Ik hou alleen maar goede herinneringen over aan Switch, een ruimte voor co-working in de stad. Dat verklaar ik door de eenvoud van de menselijke relaties – zelfs professioneel.” Vincent Thiron stemt in op basis van zijn ervaring als bestuurder van B4C, de businessclub van Charleroi. “De netwerkgelegenheden, zo gewaardeerd door ondernemers, worden er vergemakkelijkt en verrijkt door het samenhorigheidsgevoel van de Carolo's, maar ook aan de open geest van de leden.”