VROUWEN OP ZOEK NAAR ZICHZELF

De geschiedenis van vrouwen is een tragedie die ze wisten om te zetten in een verovering van alle tijden, gedragen door grote figuren van gisteren en vandaag. En hoewel de slag nog lang niet is gewonnen, is de kans dat vrouwen nooit meer zullen zwijgen groot.
Illustrations • Étienne Delatour

2019. Sportende vrouwen die huilen, hun vest op de grond gooien, met geweld hun raket tegen de grond slaan of hun haarband lostrekken omdat de scheidsrechter niet naar hen luistert. De voice-over van Serena Williams maakt deze beelden nog zoveel zwaarden. Ze betreuren dat mannen hen behandelen als hysterische, onstabiele vrouwen, als idioten, als zottinnen die hun plaats niet kennen. Daarover gaat ie, de nieuwe spot van Nike : « Dream Crazier ».

Wereldvreemd
Het manifest van het Amerikaanse bureau Chat Day, gelanceerd ter gelegenheid van de Internationale Dag van de Rechten van de Vrouw, geeft een overzicht van de status van vrouwen al sinds de wereld een wereld kan genoemd worden. Ze moeten op hun woorden letten of zwijgen, in de schaduw van de man staan of voldoen aan een beeld dat, afhankelijk van de tijd, varieert. Of niet? Wanneer een vrouw tijdens de Middeleeuwen haar mond durfde opendoen in het openbaar, was ze een heks die onheroepelijk naar de brandstapel moest; was ze artiest of muzikante in de negentiende eeuw? Ze was een geestesziek persoon die alleen nog goed was voor internering; was ze weduwe? Aha, dan moest zéker naar het Hôpital de la Salpêtrière (toen een van de belangrijkste en bekendste centra voor psychiatrie en neurologie in Europa, n.v.d.r.). Had ze een depressie? Finito met de seksualiteit. Zo was het.
« Die gekkencultuur heeft te maken met genderrollen, met sociale omstandigheden en een veel bredere opvatting van wanorde. Vanuit cultureel oogpunt is waanzin ook afhankelijk van een associatie tussen natuur en vrouwelijkheid. Hoewel mannen in onze symboliek geassocieerd worden met rede, een wetenschappelijke geest en logica, worden vrouwen eerder verwant met het emotionele, chaos en zintuiglijke stoornissen. In deze gedachtegang faalt het concept van waanzin natuurlijk voor vrouwen, » legt de Amerikaanse feministische schrijfster Elaine Showalter uit in The Madness Malady, een werk gepubliceerd in 1985, dat de bekrompenheid bestudeert van het verband tussen gender en waanzin in het hart van het achttiende-eeuwse Engeland. Dichter bij ons, in Frankrijk : « Elk jaar wordt er in het Hôpital de la Salpêtrière een bal georganiseerd op Mid-Lent (Mi-Carême) voor de geesteszieken die verblijven in het etablissement, » schreef le Petit Parisien op die bewuste 17 maart 1887. Enkele regels verder klonk het: « maar in datzelfde ziekenhuis, waar gisteren van vreugde werd gedanst, werden de geesteszieken nog geen tachtig jaar geleden halfnaakt opgesloten, met hun lichaam vol kettingen in ondergrondse ruimtes, hun voeten vaak afgebeten door de ratten of bevroren van de koude in de winter. En toch kijken we met fierheid terug op deze afgelegde weg en zeggen we dat noch wetenschap, noch filantropie en noch vooruitgang slechte woorden zijn… »  Doorlopende interneringen en dit zonder enige echte reden. Yannick Ripa, Frans historicus, vertelt in ‘L’Affaire Rouy. Une femme contre l’asile au xixe’ het verhaal van Hersilie Rou, een muzikante die willekeurig in een instelling werd geïnterneerd en die wist vrij te komen. Vervolgens ging ze de strijd aan met onterechte psychische interneringen.
 Gek en fier
Vrouwen zijn dus, zogezegd omdat ze minder intellectueel, sociaal en politiek zouden zijn, gek… en staan letterlijk voor onredelijkheid en onevenwichtigheid. Het denkbeeldige bad van waanzin is onvermijdelijk en staat lijnrecht tegenover het mannelijke rationele. Deze symbolische scheiding tussen geslachten hangt in wezen af van een culturele opvatting van het ‘vrouwelijke karakter’ in de ogen van het patriarch. U wil bewijs? Enkele zegswijzen die vandaag nog steeds gebruikt wordt: een vrouw « werkt op de zenuwen », « maakt cinema », « is zo gek als een deur », « is hysterisch », « verliest haar verstand », « is een feeks », en als ze boos is « heeft ze waarschijnlijk haar regels. » Beknopt : vrouwen zijn onderheven aan hun hormonen en emoties.
Op basis van deze waarneming hoeven we alleen maar de evolutie van de samenleving te observeren. De sportgemeenschap is een van de beste voorbeelden. Zelfs vandaag moeten jonge meisjes vechten om te mogen boksen, fietsen of aan capoeira te doen, ‘in afwachting op een echt beroep’, zoals hun ouders zeggen », zegt Marie-Françoise Potereau, directrice van Femix’Sports, « en het was pas in januari 2013 dat een wettelijke gids over de preventie en bestrijding van geweld en discriminatie in de sport door de MSJEPVA werd uitgezonden naar sportbelanghebbenden. » Pas gisteren dus, bij wijze van spreken. En hoewel vrouwelijke comedians vandaag aan de top van hun vak staan, worden ze maar al te vaak nog als ‘te girly’ beschouwd en worden ze bijna nooit voor televisieprogramma’s of optredens gevraagd. En wat met de artiesten (schilders, beeldhouwers) die nog steeds moeten onderdoen voor de mannen wat betreft het tentoonstellen van hun werk ? De voorbeelden zijn talrijk en laten ons perplex achter over het vermogen van een leven in een vijandige omgeving… of op zijn minst een weinig bezorgde.
 Waar zitten die goede voorbeelden ? Het is tijd voor jonge vrouwen (dankzij de weg die onze voorouders hebben afgelegd) om zich te laten gelden als vrouwen, gender of no gender, wat maakt het uit. Om zichzelf te zijn zonder zonder moeten, zonder zichzelf op te dringen. Om beetje bij beetje de vleugels open te slaan via kunst, communicatie, cinema, cultuur in het algemeen, artsen, verenigingen… Het is de beste manier om vooruit te gaan. Zelfs als – en dit is slechts één verschrikkelij voorbeeld – er in Afrika nog steeds drie miljoen meisjes jaarlijks het risico lopen om besneden te worden, zoals een studie van Unicef in november 2018 heeft onthuld. Een cijfer dat zonder twijfel nog lager ligt dan het in realiteit is, aangezien de slachtoffers van deze traumatiserende en onnatuurlijke genitale verminking fysiek noch psychologisch meedelen aan de medische autoriteiten.
 Dus ja, in een tijd waarin de ogen sluiten, stil zijn of doen alsof niet meer hoeft, zijn vrouwen voorbestemd om altijd dat tikkeltje ‘gek’ te zijn, zoals Serena Williams vertelt in deze mythische spot Dream Crazier. « Wij zijn gek om iets te willen totdat we er zijn. » Tot de waanzin.